Έθιμα της Καθαράς Δευτέρας

Η λαγάνα

Το όνομα της λαγάνας προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό «λάγανον», και είναι ένα ψωμί που φτιάχνεται από αλεύρι και νερό – δηλαδή χωρίς προζύμι. Αναφορές για την «πρωταγωνίστρια» της Καθαράς Δευτέρας υπάρχουν ήδη από την αρχαιότητα στα κείμενα του Αριστοφάνη και του Οράτιου.

Ο λόγος, όμως, που τρώμε λαγάνα μόνο αυτή την ημέρα του χρόνου, είναι γιατί ένα τέτοιου τύπου ψωμί χρησιμοποίησαν και οι Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο υπό την καθοδήγηση του Μωυσή.

Η λαγάνα είναι ένα έθιμο που το συναντάμε σήμερα σε ολόκληρη την Ελλάδα. Υπάρχουν βέβαια και μερικές τοπικές ονομασίες της λαγάνας όπως είναι: ξεπεταχτή ή φλάουνα (Κέρκυρα & Τήνος) και πεταχτή ή πιταστή (Πρέβεζα).

Τα κούλουμα

Οι εορτασμοί της Καθαράς Δευτέρας ολοκληρώνονται με τα Κούλουμα και το πέταγμα του χαρταετού. Τι σημαίνει όμως η λέξη Κούλουμα;

Η λέξη κούλουμα, σύμφωνα με τον Νικόλαο Πολίτη, προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριας.

Μια άλλη εκδοχή που υπάρχει για την ερμηνεία της λέξης κούλουμα είναι ότι προέρχεται από τη λατινική λέξη «κόλουμνα», δηλαδή «κολώνα». Κι αυτό, επειδή το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα έγινε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Σήμερα, τα Κούλουμα είναι ο υπαίθριος πανηγυρισμός της Καθαράς Δευτέρας και εορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας με βασικό έθιμο το πέταγμα του χαρταετού.

Ο χαρταετός

Η ιστορία του χαρταετού έχει ρίζες μακρινές, που φτάνουν ως την αρχαία Κίνα. Οι λαοί της ανατολής έφτιαχναν χαρταετούς όχι για διασκέδαση, αλλά για χρήση σε θρησκευτικές τελετουργίες και εκδηλώσεις, με σκοπό να ξορκίσουν τα κακά πνεύματα και να επικοινωνήσουν με το θείο στοιχείο. Πίστευαν, μάλιστα, πως όσο ψηλότερα φτάσει ο αετός τόσο περισσότερη τύχη θα τους φέρει και τόσο πιο πιθανό είναι να εισακουστούν οι ευχές τους.

Αργότερα, πιστεύεται ότι μέσω της διαδρομής του μεταξιού ο χαρταετός έφτασε στην Αραβία, στη βόρεια Αφρική και έπειτα και στην Ευρώπη.

Στο χριστιανισμό, το πέταγμα του αετού συμβολίζει το ανθρώπινο πνεύμα, που προορίζετα για να πετά στα ουράνια και να βρίσκεται κοντά στο Θεό. Το έθιμο λαμβάνει χώρα την Καθαρά Δευτέρα, δηλαδή την πρώτη μέρα της Σαρακοστής, όταν οι χριστιανοί ξεκινούν τη νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής και προετοιμάζονται πνευματικά για την Ανάσταση.